عقیم کردن گربه یکی از مهم‌ترین تصمیماتی است که هر سرپرست حیوان خانگی باید برای حفظ سلامت گربه خود و کنترل جمعیت گربه‌های بی‌سرپرست در نظر بگیرد. این عمل که به‌صورت جراحی انجام می‌شود، علاوه بر پیشگیری از بارداری ناخواسته، مزایای فراوانی برای سلامت جسمی و رفتاری گربه دارد. به‌طور مثال، عقیم‌سازی موجب کاهش خطر ابتلا به برخی بیماری‌های جدی مانند عفونت‌های رحمی یا سرطان بیضه می‌شود و همچنین رفتارهای پرخاشگرانه یا میل به فرار را در گربه‌ها کاهش می‌دهد.
آگاهی از زمان مناسب برای انجام این جراحی، نحوه مراقبت‌های قبل و بعد از عمل و شناخت مزایا و معایب احتمالی آن، می‌تواند به سرپرستان کمک کند تا تصمیمی آگاهانه و مسئولانه در قبال حیوان خانگی خود بگیرند.
عقیم کردن گربه چیست و چرا انجام می‌شود؟
عقیم کردن گربه یک اقدام جراحی دامپزشکی است که هدف آن جلوگیری از تولیدمثل و بارداری ناخواسته در گربه‌هاست. در این عمل، دستگاه‌های تناسلی حیوان از طریق جراحی برداشته یا غیرفعال می‌شوند تا توانایی باروری از بین برود. از منظر علمی، در گربه‌های نر عمل کاستریشن شامل خارج کردن بیضه‌هاست، و در گربه‌های ماده، اسپِی یا اوواریو‌هیستِرِکتومی شامل برداشتن تخمدان‌ها و گاهی رحم است.
هدف از عقیم‌سازی فقط جلوگیری از زاد و ولد نیست، بلکه ارتقای کیفیت زندگی حیوان، پیشگیری از بیماری‌های جدی، کاهش رفتارهای غریزی شدید و کنترل جمعیت گربه‌های بی‌سرپرست از دلایل اصلی انجام این جراحی محسوب می‌شود. عقیم کردن گربه به‌طور چشمگیری از پرسه‌زنی، درگیری با دیگر حیوانات و انتقال بیماری‌های واگیر جلوگیری می‌کند و در نتیجه، گامی مهم در جهت سلامت فردی و اجتماعی حیوانات شهری به‌شمار می‌رود.
اگر قصد خرید گربه و عقیم کردن او را دارید، توصیه می‌کنیم پیش از به سرپرستی گرفتن مقاله «ناگفته های خرید گربه؛ نکاتی که بدون دانستن آن‌ها نباید سراغ این حیوان بروید!» را مطالعه کنید.
مزایای عقیم کردن گربه برای سلامت حیوان
عقیم کردن گربه تاثیر ارزشمندی بر سلامت جسمی و روانی حیوان دارد. تحقیقات دامپزشکی نشان داده‌اند که گربه‌های عقیم‌شده، طول عمر بیشتری نسبت به گربه‌های عقیم‌نشده دارند، زیرا خطر ابتلا به سرطان‌های دستگاه تناسلی، عفونت‌های رحمی و بیضه‌ای، و بیماری‌های منتقل‌شونده از راه جفت‌گیری در آن‌ها به‌شدت کاهش می‌یابد.
از نظر رفتاری نیز، پس از عقیم‌سازی، حیوان آرام‌تر، وابسته‌تر و اجتماعی‌تر می‌شود. گربه‌های نر معمولا از پرسه‌زنی مداوم و علامت‌گذاری با بوی تند ادرار دست می‌کشند و گربه‌های ماده دیگر دچار فواصل فحلی و صداهای بلند شبانه نمی‌شوند. این تغییرات نه‌تنها به رفاه خود گربه کمک می‌کند، بلکه زندگی در کنار انسان را نیز آسان‌تر و سازگارتر می‌سازد.
معایب و نگرانی‌های احتمالی پس از عقیم سازی گربه ها
هرچند عقیم کردن گربه یک عمل ایمن و رایج است، اما مانند هر جراحی دیگری ممکن است با برخی عوارض همراه شود. رایج‌ترین مشکلات کوتاه‌مدت شامل تورم محل بخیه، بی‌اشتهایی موقت، بی‌حالی و التهاب زخم است. در موارد نادر، عفونت پس از جراحی ممکن است رخ دهد که نیازمند مصرف آنتی بیوتیک بعد از عقیم سازی گربه و بررسی دقیق دامپزشک است.
در بلندمدت نیز، اگر تغذیه و فعالیت گربه به‌درستی مدیریت نشود، احتمال افزایش وزن وجود دارد. علاوه‌براین، در موارد کمی ممکن است برخی گربه‌های نر رفتار غریزی خود را تا چند هفته حفظ کنند. با این حال این عوارض معمولاً با مراقبت مناسب قابل کنترل است و در برابر مزایای گسترده عقیم‌سازی ناچیز به‌نظر می‌رسد.
بهترین زمان برای عقیم کردن گربه نر و ماده
زمان مناسب برای عقیم کردن گربه به جنسیت و رشد فیزیولوژیک حیوان بستگی دارد. دامپزشکان توصیه می‌کنند که گربه‌های نر پیش از رسیدن به بلوغ جنسی، یعنی در سن حدود ۵ تا ۶ ماهگی و گربه‌های ماده پیش از نخستین فحلی، یعنی حدودا در ۴ تا ۵ ماهگی، تحت این جراحی قرار بگیرند.
انجام جراحی در این بازه نه‌تنها ساده‌تر و کم‌عارضه‌تر است، بلکه از بروز رفتارهای جنسی شدید و بارداری ناخواسته جلوگیری می‌کند. البته در گربه‌های بالغ نیز عقیم‌سازی امکان‌پذیر است، اما ممکن است مراقبت بیشتری در دوران نقاهت بعد از عقیم سازی گربه نر و نیز دوران نقاهت بعد از عقیم سازی گربه ماده نیاز باشد تا فرآیند بهبود به‌صورت کامل و بدون عفونت طی شود.
تفاوت عقیم کردن گربه نر و ماده
اصلی‌ترین تفاوت عقیم کردن گربه نر و ماده در نوع جراحی است. در گربه‌های نر، عمل سبک‌تر و سطحی‌تر است و از طریق برش کوچک در کیسه بیضه انجام می‌شود، در حالی‌که در گربه‌های ماده عمل بازتر بوده و شامل برداشتن تخمدان و گاهی رحم است.
به همین دلیل، دوره بهبودی در گربه‌های ماده کمی طولانی‌تر است. گربه نر معمولا یک تا دو روز پس از جراحی به زندگی عادی برمی‌گردد، اما گربه ماده به مراقبت بیشتری نیاز دارد و بخیه‌ها باید تا ترمیم کامل تحت نظر باشند.
از نظر دارویی نیز، گربه‌های ماده معمولا پس از عمل به داروهای ضد درد و آنتی‌بیوتیک بیشتری نیاز دارند. بااین‌حال، در هر دو جنس، رعایت تغذیه مناسب و کنترل فعالیت بدنی تا بهبودی کامل ضروری است.
مراقبت‌های قبل از عمل عقیم سازی گربه ها
آمادگی قبل از عمل یکی از عوامل مهم در موفقیت جراحی است. گربه باید ۸ تا ۱۲ ساعت پیش از عمل از خوردن غذا منع شود تا در حین بیهوشی خطری برای دستگاه گوارش ایجاد نشود. مصرف آب تا چند ساعت پیش از عمل بلامانع است.
پیش از جراحی، دامپزشک معمولا معاینه کامل جسمی انجام می‌دهد تا از سلامت کبد، کلیه و وضعیت تنفسی اطمینان حاصل کند. اگر گربه بیماری زمینه‌ای یا عفونت داشته باشد، باید ابتدا درمان شود. همچنین توصیه می‌شود محیطی آرام و تمیز برای بازگشت حیوان پس از عمل فراهم گردد.
در دوره پیش از جراحی، استحمام یا کوتاه کردن موهای اطراف ناحیه جراحی می‌تواند به کاهش خطر عفونت کمک کند. رعایت این جزئیات، خطرات عمل را به حداقل می‌رساند و باعث می‌شود گربه با کمترین استرس و درد عمل را پشت سر بگذارد.
مراقبت‌های بعد از عمل عقیم کردن گربه
از جمله مراقبت‌های بعد از عقیم کردن گربه ها عبارت‌اند از:
- بلافاصله پس از جراحی، گربه ممکن است تا چند ساعت گیج، بی‌حال یا بی‌اشتها باشد که طبیعی است. لازم است حیوان در محیطی گرم، تمیز و بدون نور شدید استراحت کند.
- تا ۲۴ ساعت باید از دادن غذای سنگین یا شیر خودداری شود و پس از آن می‌توان به‌تدریج غذای نرم و هضم‌پذیر در اختیارش گذاشت. برای جلوگیری از لیسیدن زخم، استفاده از قلاده الیزابت پیشنهاد می‌شود.
- بخیه‌ها معمولا بین ۷ تا ۱۰ روز قابل برداشت هستند، اما در طول این مدت باید زخم روزانه از نظر ترشح، تورم یا بوی نامطبوع بررسی شود. در صورت بروز تب یا بی‌قراری، مراجعه فوری به دامپزشک ضروری است.
- در گربه‌های نر، استراحت کوتاه‌تر است، ولی در گربه‌های ماده باید مراقب کشیده‌شدن بخیه‌ها هنگام حرکت یا پریدن بود تا پارگی زخم رخ ندهد. رعایت این موارد کلید عبور ایمن از دوران نقاهت بعد از عقیم سازی گربه ماده و نر است.
تاثیر عقیم‌سازی بر رفتار و خلق‌و‌خوی گربه
پس از عقیم‌سازی، تغییرات رفتاری چشمگیری در گربه‌ها دیده می‌شود. رفتار گربه نر بعد از عقیم شدن معمولا آرام‌تر و وابسته‌تر می‌شود؛ میل به درگیری یا علامت‌گذاری با ادرار کاهش یافته و حیوان تمایل کمتری به ترک منزل دارد.
در گربه‌های ماده نیز شاهد کاهش حرکات عصبی، صداهای مکرر فحلی و تغییرات خلقی ناشی از دوره‌های هورمونی هستیم. رفتار گربه ماده بعد از عقیم شدن معمولا منظم‌تر و قابل‌پیش‌بینی‌تر می‌شود.
برخلاف برخی باورها، عقیم‌سازی موجب بی‌تحرکی یا چاقی مفرط نمی‌شود؛ بلکه کم‌تحرکی ناشی از تغذیه نامتعادل است. با حفظ رژیم غذایی سالم، بازی و سرگرمی روزانه، گربه‌ها پس از عقیم‌سازی معمولا شاد و آرام باقی می‌مانند.
باورهای اشتباه درباره عقیم کردن گربه‌ها
در میان صاحبان حیوانات خانگی، تصورات اشتباهی درباره عقیم‌سازی رواج دارد.
برخی معتقدند که گربه باید حداقل یک‌بار زایمان کند تا سالم بماند، درحالی‌که تحقیقات کاملا خلاف این را ثابت کرده‌اند. زایمان قبل از عقیم‌سازی هیچ مزیتی ندارد و حتی ممکن است مشکلات رحمی را افزایش دهد.
عده‌ای نیز گمان می‌کنند عقیم‌سازی باعث افسردگی یا تغییر شدید شخصیت حیوان می‌شود، اما در واقع این عمل تنها محرک‌های هورمونی را تعدیل می‌کند و موجب آرامش روانی می‌گردد.
برخی نیز از هزینه جراحی بیم دارند، در حالی که در بسیاری از مراکز دامپزشکی، برنامه‌های عقیم سازی گربه رایگان برای حمایت از حیوانات بی‌سرپرست اجرا می‌شود. این طرح‌ها کمک بزرگی به کاهش جمعیت گربه‌های خیابانی و افزایش سلامت اجتماعی حیوانات شهری کرده است.
جمع‌بندی
عقیم کردن گربه اقدامی انسانی، علمی و مسئولانه است که در صورت انجام در سن مناسب و با رعایت مراقبت‌های پیش و پس از عمل، می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی حیوان، کاهش بیماری‌ها و کنترل جمعیت گربه‌های بی‌سرپرست منجر شود. این عمل نه‌تنها برای حیوان مضر نیست، بلکه او را آرام‌تر، سالم‌تر و اجتماعی‌تر می‌سازد. آگاهی و آموزش صاحبان حیوانات خانگی درباره این موضوع، نقش زیادی در ترویج فرهنگ حمایت از حیوانات دارد.
سوالات متداول
۱. آیا عقیم‌سازی دردناک است؟
با استفاده از بیهوشی عمومی و داروهای ضد درد، حیوان در هنگام عمل هیچ دردی احساس نمی‌کند و پس از آن نیز با داروهای مناسب کنترل می‌شود.
۲. اگر گربه قبلاً باردار شده باشد، باز هم می‌توان او را عقیم کرد؟
بله، پس از پایان دوران شیردهی، جراحی قابل انجام است. تنها باید تا بازگشت بدن به شرایط عادی صبر کرد.
۳. آیا گربه عقیم‌شده چاق می‌شود؟
افزایش وزن تنها در صورت عدم فعالیت کافی یا تغذیه نادرست اتفاق می‌افتد، نه به دلیل خود جراحی.
۴. عوارض عقیم سازی گربه نر چیست؟
عوارض محدود شامل التهاب محل جراحی یا ضعف موقت پس از بیهوشی است که معمولاً در چند روز نخست برطرف می‌شود.
۵. هزینه جراحی چقدر است؟
بسته به کلینیک، نوع بیهوشی و جنسیت گربه متغیر است، ولی در بسیاری از مناطق شهرداری‌ها طرح‌های حمایتی یا عقیم‌سازی رایگان اجرا می‌کنند.
